Kinh tế

Dự báo tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam của một số tổ chức quốc tế. Trong kịch bản tồi tệ nhất, tốc độ tăng trưởng của đất nước thấp hơn suy thoái kinh tế năm 1986 sau một chính sách tiền tệ thất bại thời kỳ Đổi Mới.

Cục Hàng không ước tính doanh thu hàng không thiệt hại khoảng 25.000 tỷ đồng;[320] ngành hàng không rơi vào tình trạng "xấu nhất" trong lịch sử 60 năm phát triển, toàn bộ các đường bay bị tạm ngừng.[321] Theo khảo sát kết quả 1.200 doanh nghiệp của Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), 26,2% sẽ phá sản nếu đại dịch kéo dài 6 tháng, gần 30% mất 20-50% doanh thu, 60% giảm hơn một nửa doanh thu.[320] Cục Công nghiệp cho biết công nghiệp sản xuất chế tạo–chế biến bị thiếu hụt nguồn cung ứng nguyên liệu–linh kiện (phần lớn nhập khẩu từ Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc) dẫn đến nguy cơ dừng hoạt động.[321] Cục Thuế Hà Nội cho biết trong hai tháng đầu năm có hơn 2.600 hộ kinh doanh giải thể và 6.400 hộ kinh doanh nghỉ kinh doanh, ngân sách Nhà nước thất thu từ 4.200 đến 16.600 tỷ đồng.[322] Công nghiệp du lịch–nghỉ dưỡng và liên vận thiệt hại doanh thu do chính sách cách ly xã hội,[320][323] lượt du khách quốc tế trong 3 tháng đầu năm đạt 3,7 triệu người và giảm 18,1% so với cùng kỳ năm 2019, thị trường du lịch trong nước và quốc tế gần như "đóng băng" hoàn toàn.[324] Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản thuộc Bộ Xây dựng cho biết giá bán căn hộ chung cư tăng so với cùng kỳ năm trước (Hà Nội tăng 1,02%, thành phố Hồ Chí Minh tăng 3,5%), giá bán nhà riêng lẻ tăng (Hà Nội tăng 3,82%, thành phố Hồ Chí Minh tăng 8,36%); trong khi giá thuê mặt bằng kinh doanh giảm 10-30%, doanh nghiệp bất động sản cắt giảm 50% nhân sự so với thời điểm trước đại dịch, 80% sàn bất động sản toàn quốc tạm dừng hoạt động.[325] Chủ các mặt bằng kinh doanh cho thuê chủ động giảm 30%-40% giá so với cùng kỳ năm ngoái; trong khi khảo sát của CBRE Việt Nam về khách thuê mặt bằng kinh doanh cho biết 79% lo lắng doanh thu sáu tháng cuối năm sẽ xấu hơn, 43% cho rằng doanh thu sẽ giảm từ 10%-30%, 61% chưa được hỗ trợ từ chủ nhà, 27% mong đợi các chủ nhà hỗ trợ.[326][327]

Mua hàng hóa dự trữ tại một siêu thị ở Việt Nam vì dịch COVID-19.

Trước sự bùng phát của dịch, mối lo ngại trong cộng đồng đã dẫn đến sự gia tăng nhu cầu khẩu trang, nước sát khuẩn.[328] Nhiều nơi xuất hiện tình trạng tăng giá khẩu trang hoặc hết hàng; một số nhu yếu phẩm cũng bị đội giá.[329][330] Trước tình hình đó, lực lượng quản lý thị trường, thanh tra tài chính tăng cường kiểm tra, xử lí các trường hợp tăng giá gây ảnh hưởng tới lợi ích người tiêu dùng.[331][332][333][334] Nhiều lao động nhập cư tại các thành phố bị thất nghiệp, thu nhập sụt giảm do giãn cách xã hội tại gia.[335][336][337] Thành phố Hồ Chí Minh thống kê 600.000 người thất nghiệp tính đến cuối tháng 3,[338] Khánh Hòa có khoảng 17.000 người thất nghiệp trong quý một.[339] Ngày 21 tháng 4, Tổng cục Thống kê cho biết gần 5 triệu lao động thất nghiệp hoặc nghỉ luân phiên do ảnh hưởng từ dịch, đây tỉ lệ thiếu việc làm trong độ tuổi lao động ở mức cao nhất trong 5 năm qua.[340] Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) ước tính 4,6 đến 10,3 triệu lao động Việt Nam bị ảnh hưởng đến sinh kế tính đến quý hai do khủng hoảng dịch bệnh.[341] Theo Ủy ban về Các vấn đề xã hội thuộc Quốc hội, số người thất nghiệp nộp hồ sơ nhận bảo hiểm thất nghiệp tăng 63,26%, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội báo cáo 16.200 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh.[342] Tính đến 21 tháng 5, nông nghiệp tăng 0,08% và sản xuất công nghiệp tăng 1,8% so với cùng kỳ, số doanh nghiệp thành lập mới giảm 13,3% trong khi số doanh nghiệp dừng kinh doanh có thời hạn tăng 33,6%.[343] Tăng trưởng kinh tế được cho là "kém" nhất kể từ Đổi Mới năm 1986, Bộ Kế hoạch và Đầu tư công bố kết quả khảo sát tháng 4 cho biết 86% trong tổng số gần 130.000 doanh nghiệp bị ảnh hưởng do dịch bệnh.[344] Bộ Công Thương báo cáo xuất khẩu được 8,22 tỷ USD trong hai tuần đầu tháng 5, được xem là kỳ có kim ngạch thấp nhất kể từ đầu năm 2020 đến hiện tại, nhóm hàng xuất khẩu chủ lực (điện thoại, máy móc thiết bị) sụt giảm.[345]

Giáo dục

Một số trường đã quyết định kéo dài thời gian nghỉ Tết Canh Tý đến hết 9 tháng 2.[346] Ngày 6 tháng 2, dưới sự chủ trì của Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ, Ban Chỉ đạo phòng, chống dịch bệnh của Bộ Giáo dục và Đào Tạo đã họp và thống nhất đề nghị Chủ tịch UBND các tỉnh/thành phố căn cứ tình hình thực tế kéo dài thời gian nghỉ học của học sinh thêm một tuần.[347] Ngày 31 tháng 3, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành công văn hướng dẫn thực hiện điều chỉnh nội dung dạy học học kỳ II năm học 2019-2020 đối với cấp THCS, THPT.[348]

Giải trí

Vì dịch bệnh, giải đấu V. League (2020) bị trì hoãn đến tháng 3 cho đến khi có văn bản đồng ý từ Tổng cục TDTT, ảnh hưởng đến việc chuẩn bị của đội tuyển bóng đá Việt Nam cho vòng loại World Cup 2022.[349][350] Ngoài ra, trận bóng đá Siêu cúp quốc gia 2020 giữa TP. HCM và Hà Nội phải diễn ra trên sân thi đấu không khán giả để đề phòng dịch lây lan.[351] Liên đoàn Ô tô Quốc tế (FIA) và Chính quyền Hà Nội đã quyết định hoãn Cuộc đua Công thức 1 (F1) tại Hà Nội (Vietnamese Grand Prix).[352] Nhiều chương trình truyền hình bị ngưng trệ, hoãn phát sóng. Những chương trình có đông khán giả đến trường quay cũng phải thay đổi mô hình sản xuất[353][354]

Văn hóa đại chúng

Tại Việt Nam, đại dịch COVID-19 đã trở thành đề tài sáng tác cho một số tác phẩm.[355][356][357] Một bài hát pop của Việt Nam có tên "Ghen Cô Vy",[358] là một bản làm lại của bài hát "Ghen"[359] năm 2017, đã lan truyền trên mạng trong bối cảnh dịch virus corona đang hoành hành trên thế giới. Với mục đích nâng cao ý thức của cộng đồng, nhiều địa phương đã tổ chức phong trào vẽ tranh cổ động phòng chống dịch COVID-19.[360][361][362][363] Do ảnh hưởng của dịch khiến các hoạt động xem phim trực tiếp tại rạp bị tạm dừng hoạt động.[364][365][366] Thay vào đó là các kênh truyền thông trực tuyến như truyền hình, mạng bị thúc đẩy.[367]

Các vấn đề xã hội

Kỳ thị

Tờ Asia Times báo cáo rằng "Nhiều nhà nghỉ và khách sạn ở Việt Nam đã treo biển không phục vụ khách Trung Quốc, trong khi nhiều người Việt Nam cũng lên mạng yêu cầu chính quyền phải đóng cửa biên giới với Trung Quốc."[368] Một số biển hiệu cấm khách du lịch Trung Quốc cũng có mặt tại một số cửa hiệu và nhà hàng ở Phú Quốc và Đà Nẵng.[369] Và khi làn sóng lây nhiễm từ châu Âu bùng phát, tình trạng kỳ thị du khách nước ngoài cũng lan tỏa. Tuy nhiên, chính phủ Việt Nam một mặt gia tăng kiểm soát lây nhiễm, mặt khác quyết liệt xử lý nghiêm mọi hành vi kỳ thị du khách nước ngoài.[370]

Khi dịch bùng phát tại Đà Nẵng, một số hình ảnh, video với nội dung trêu đùa, kỳ thị người tại đây được chia sẻ trên mạng xã hội gây bức xúc dư luận.[371]

Truyền thông đại chúng

Kể từ tháng 2 đến ngày 10 tháng 3, cơ quan chức năng đã xử lý 21 trường hợp đăng tin "không đúng sự thật" trên mạng xã hội liên quan đến dịch COVID-19.[372] Một số trường hợp tung tin "sai sự thật" về bệnh nhân trốn cách ly, tử vong, phong toả thành phố... đã bị xử phạt theo quy định pháp luật.[373][374][375][376][377][378]

Một trường hợp tin giả về ca nhiễm #17 liên quan đến ngày khai trương Uniqlo Hà Nội thì về phía Uniqlo và Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội đã bác bỏ thông tin về trường hợp #17 đi dự khai trương cửa hàng Uniqlo ở Hà Nội, đã có những KOL, phóng viên ảnh khẳng định không thấy bệnh nhân #17 trong danh sách khách mời và không thấy người này tại sự kiện. Nguyễn Đức Chung, Chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội xác nhận bệnh nhân #17 không tham gia khai trương Uniqlo như tin đồn trên mạng. Chung cho biết mình đã trực tiếp gọi điện cho bệnh nhân #17 để nắm rõ lịch trình di chuyển của bệnh nhân, và nói: "Tôi là người trực tiếp trao đổi với bệnh nhân và tôi tin rằng bệnh nhân này sau khi từ Nội Bài trở về đã ở tại nhà riêng ở phường Trúc Bạch từ sáng 2 tháng 3. Đến 14h ngày 5 tháng 3, lái xe đã chở cô này đến bệnh viện Hồng Ngọc, sau đó Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương đã tiếp nhận người này. Uniqlo khai mạc lúc 18h ngày 5 tháng 3 nên không thể có chuyện như mạng xã hội thông tin".[379][380] Thêm vào đó, rạng sáng 7/3, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới trung ương (nơi điều trị bệnh nhân #17) cũng đã đăng thông tin phủ nhận sự việc trên trang mạng xã hội của khoa virus - ký sinh trùng của bệnh viện.[381][382] Uỷ ban Nhân dân quận 7 thành phố Hồ Chí Minh ngày 27 tháng 4 gửi văn bản đồng thời đến Trung tâm Báo chí thành phố cùng Sở Thông tin và Truyền thông thành phố nhằm thông cáo khẳng định tin nhắn "yêu cầu người dân treo cổ" là tin giả.[383]

Ngày 3 đến ngày 6 tháng 4 năm 2020, hàng loạt báo đài như Thanh Niên, Tuổi Trẻ, Lao Động, Đài Tiếng nói Việt Nam và Đài Truyền hình Kỹ thuật số VTC đăng các phóng sự cho hay có những người trên 85 tuổi, thậm chí trên 100 tuổi, ủng hộ số tiền từ vài trăm nghìn đến vài triệu đồng mỗi người cho chính quyền để chống dịch COVID-19.[384] Một số người sử dụng mạng xã hội đặt ra nghi vấn khi những nhân vật được gọi là người "già không nơi nương tựa” lại đeo trên người những đồ trang sức quý giống vàng.[385] Sau đó các báo trên đã gỡ ảnh của Nguyệt ra khỏi các bài viết tương ứng.

Ngày 27 tháng 7 năm 2020, Bộ Y tế phát đi cảnh báo cho biết xuất hiện tin giả mạo phát ngôn của Phó thủ tướng Vũ Đức Đam về tình hình dịch COVID-19 trên Facebook.[386][387][388] Chủ tài khoản này đã bị xử phạt 7,5 triệu đồng.[389]

Tuân thủ cách ly

Dù chính quyền đã đưa ra những biện pháp bắt buộc, vẫn có những trường hợp cố tình trốn tránh cách ly.[390][391] Một số trường hợp "trốn tránh cách ly, khai báo không trung thực đã gây hậu quả nghiêm trọng, lây lan cho nhiều người khác".[392][393][394][395] Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng lỗi phần lớn nằm ở khâu phòng dịch tại các cửa khẩu, cùng với đó là việc rà soát chậm tại địa phương khi đã để cho các trường hợp trên dễ dàng vượt qua trót lọt mà không phải chịu bất kỳ sự kiểm soát nào.[396][397][398]

Trưa 24 tháng 2, chuyến bay từ Daegu (Hàn Quốc) đã đưa 80 hành khách xuống sân bay Đà Nẵng. Chính quyền TP. Đà Nẵng đã yêu cầu cách ly bắt buộc với tất cả các hành khách, trong đó có 22 người là khách du lịch đến từ vùng dịch Deagu. Tuy nhiên, những người này nhất quyết từ chối.[399] Do đó, một số hành khách muốn trở lại Hàn Quốc và được chính quyền sắp xếp cho về nước.[400] Kênh YTN News Hàn Quốc đã đăng một bản tin cho thấy các công dân Hàn Quốc đang bị "giam giữ" trong điều kiện cơ sở vật chất nghèo nàn và điều kiện vệ sinh kém.[401] Việc này vấp phải sự phản ứng từ một bộ phận cư dân mạng Việt Nam. Hashtag #ApologizeToVietNam (Xin Lỗi Việt Nam) trở thành cụm từ hot nhất trên mạng xã hội Twitter.[402] Một số người Hàn Quốc, vlogger và YouTuber nổi tiếng của Hàn Quốc cũng đã lên tiếng xin lỗi.[403][404] Sau đó, YTN News đã đăng thông báo rất "lấy làm tiếc" về sự việc, thừa nhận "đã phát sóng cả một phần thể hiện sự bất mãn cảm tính trong những nội dung phỏng vấn về đồ ăn được cung cấp và tình hình cách ly" và khẳng định sẽ "trung thực trong vai trò truyền đạt tiếng nói tại hiện trường và bảo vệ an toàn cho công dân Hàn Quốc, nhưng đồng thời cũng sẽ thận trọng hơn trong cách truyền đạt để không gây hiểu lầm do khác biệt văn hóa trong quá trình truyền lại phát ngôn của người được phỏng vấn".[405][406]

Ngày 10 tháng 3, một cặp vợ chồng du khách người Anh bị cách ly tại một bệnh viện ở tỉnh Lào Cai vì nghi nhiễm COVID-19 do điều kiện vệ sinh kém.[407] Một số công chức thuộc Trung tâm kiểm nghiệm Bình Dương (do Sở Y tế Bình Dương quản lý) đã ghé vào quán nhậu ngày 27 tháng 4.[408] Hai sĩ quan thuộc Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Vĩnh Long bị tố cáo tự ý "vận động tiền" và buông lỏng quan lý người cách ly, Quân khu 9 thông báo một sĩ quan bị cách chức và một sĩ quan bị kỷ luật.[409] Ngày 22 tháng 5, Cục Quản lý Khám chữa bệnh thuộc Bộ Y tế công văn kiểm điểm Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bạc Liêu, bệnh viện đã buông lỏng quản lý cách ly và để người bán hàng tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân COVID-19.[410]

Trong tháng 7, tình trạng nhập cảnh trái phép vào Việt Nam gia tăng[411] gây nguy cơ lây lan dịch bệnh.[412] Ngày 22 tháng 7, tòa án nhân dân huyện Tân Châu - Tây Ninh đã xử phạt 21 năm tù với 4 người chuyên đưa người vượt biên, trốn kiểm tra Covid-19. Nhóm này từng đưa ca nhiễm #315 từ Campuchia vào Việt Nam[413] Số lượng công dân Trung Quốc chiếm tỷ lệ hầu hết, trong đó đã phát hiện trường hợp ca nhiễm #912.[414]

Sau khi Sở Tài nguyên và Môi trường thành phố Hồ Chí Minh ký công văn yêu cầu báo cáo công suất hỏa táng tối đa nếu có bệnh nhân COVID-19 tử vong, phó giám đốc Sở và hai công chức khác bị khiển trách.[415][416] Tổng cục Du lịch ban hành quy định cấm du khách chia sẻ thông tin về đại dịch vào ngày 29 tháng 4, quy định bị cáo buộc vi phạm quyền tự do ngôn luận và bị bãi bỏ vào ngày 1 tháng 5, tổng cục trưởng Tổng cục Du lịch Nguyễn Trùng Khánh phân trần "đã có chút sơ suất".[417]

Trục lợi và lừa đảo

Ngày 3 tháng 3, một kho hàng chứa 371 thùng khẩu trang (gần 1 triệu chiếc) không rõ nguồn gốc đã bị phát hiện và tạm giữ sau khi lực lượng chức năng kiểm tra ở quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh.[418] Một số trường hợp khác liên quan đến khẩu trang không rõ nguồn gốc bị sản xuất, lưu trữ, buôn bán trái phép đã bị phát hiện, ngăn chặn và xử phạt kịp thời, như ở An Giang,[419] Lạng Sơn,[420][421] Cao Bằng,[422] Quảng Ninh,[423][424] quận Tân Bình, Thành phố Hồ Chí Minh,[425][426] và một số trường hợp khác sai phạm trong việc sản xuất,[427] vận chuyển trái phép ra nước ngoài,[428][429] bao gồm cả các trường hợp thu gom, buôn bán khẩu trang bị vứt đi hay khẩu trang đã qua sử dụng.[430][431][432]

Ngày 16 tháng 3 năm 2020, Công an thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định cho biết đã bắt giữ một đối tượng có hành vi làm giả vắc xin y tế để lừa đảo trục lợi. Trong các loại vắc xin được làm giả này, có cả vắc xin "phòng ngừa COVID-19".[433][434]

Một số cán bộ, bao gồm Giám đốc Nguyễn Nhật Cảm thuộc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Hà Nội (CDC), công ty Nhân Thành, công ty TNHH Vật tư khoa học và Thương mại Việt Nam (MST) và một số đơn vị đã bị điều tra và khởi tố về hành vi vụ án Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng.[435][436]

“	Bản thân cán bộ còn góp một ngày lương ủng hộ cho việc chống dịch, nếu được giao nhiệm vụ này mà có biểu hiện móc ngoặc, nâng giá để tham ô, tham nhũng, tiêu cực thì rất mang tiếng, không chỉ mang tiếng với người dân, với thành phố, mà còn có tội với đất nước.	”
— Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Đức Chung, phát biểu tại cuộc họp Ban chỉ đạo thành phố về phòng chống dịch COVID-19 (ngày 17 tháng 4 năm 2020).[437]

"Lợi dụng tình hình dịch bệnh, nhu cầu về trang thiết bị phòng dịch tăng", một số "đối tượng" đã sử dụng các trang mạng xã hội để rao bán khẩu trang, nhiệt kế điện tử, thẻ diệt vi-rút... nhưng lại bán hàng giả, hoặc không thực hiện theo đúng nội dung đã quảng cáo nhằm chiếm đoạt tiền.[438] Một số "đối tượng" lợi dụng các website quyên góp từ thiện, giả mạo các cơ quan nhà nước và gửi thư, tin nhắn liên quan tới dịch bệnh nhằm cài mã độc lấy cắp thông tin.[439]

Tại Thanh Hóa, chín hộ gia đình khá giả có quan hệ với công chức ở xã Yên Thọ thuộc Yên Định nằm trong danh sách cận nghèo nhận tiền hỗ trợ COVID-19, trong khi sáu hộ gia đình có hoàn cảnh khó khăn không thuộc danh sách;[440][441] ba hộ gia đình công chức ở xã Thiệu Thành thuộc Thiệu Hóa nằm trong danh sách cận nghèo nhận tiền hỗ trợ COVID-19.[191][442] Tại Hòa Bình, chín hộ gia đình công chức ở xã Tân Lập và ba hộ gia đình công chức ở xã Quý Hòa nằm trong danh sách nhận tiền hỗ trợ dịch bệnh, bốn công chức liên quan bị đình chỉ.[443] Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội yêu cầu chấn chỉnh công chức xã Phước Vinh thuộc Ninh Thuận khi đưa thiếu tiền hỗ trợ dịch COVID-19 cho sáu người nghèo.[444] Một số công chức thôn tại xã Ba Nang (huyện Đakrông, Quảng Trị) xin lại 50.000 đồng 'uống nước' từ mỗi trường hợp hộ nghèo nhận tiền hỗ trợ covid-19, chủ tịch Uỷ ban Nhân dân xã Ba Nang Hồ My nói "đã chỉ đạo cấp dưới làm đúng, chính xác, không nhũng nhiễu, lấy tiền của dân nhưng chuyện tréo ngoe vẫn xảy ra ở một số thôn làm ông rất đau lòng".[445]

Tấn công mạng

Ngày 22 tháng 4 năm 2020, thông tấn xã Reuters của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland dẫn lời công ty an ninh mạng FireEye có trụ sở tại Hoa Kỳ cáo buộc nhóm tin tặc APT32 do chính phủ Việt Nam hậu thuẫn đã tấn công vào các tổ chức thuộc chính quyền Trung Quốc. FireEye cho biết nhóm tin tặc này đã cố gắng xâm hại các tài khoản thư điện tử của cá nhân và các nhân viên làm việc tại Bộ Quản lý Khẩn cấp của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa cũng như tại chính quyền thành phố Vũ Hán để khai thác một số thông tin liên quan đến bệnh dịch, những thông tin thu thập được sẽ giúp chính phủ Việt Nam ứng phó với dịch bệnh.[446] Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Ngô Toàn Thắng khẳng định "đây là những thông tin không có cơ sở. Việt Nam nghiêm cấm các hành vi tấn công mạng nhằm vào các tổ chức, cá nhân dưới bất cứ hình thức nào".[447]